Het gedwongen onderwijs voorbij

Los van alle lofuitingen over dit boek wil ik een korte leesaanwijzing geven. Het boek vergt namelijk bovenal dat u even uit de 'ja maar' modus gaat en iets loslaat waar u misschien uw hele leven al aan gewend was: de vaak impliciete opvattingen over hoe onderwijs er uit moet zijn. Peter Hartkamp verloochent namelijk zijn opleiding als mijnbouwkundig ingenieur niet. Als in een diepteboring naar aardolie doorboort hij allerlei schijnbaar rotsvaste lagen om tot een rijke bron te komen. Daarbij gaat hij niet zachtzinnig te werk. Helder, beknopt en zakelijk redenerend verpulvert hij menige steen- en rotslaag, daarbij heel wat 'ja maar' reacties bij de lezer oproepend. Maar ik raad u aan zijn radicale zoektocht helemaal mee te maken want na vele jaren aan de frontlinie van de onderwijsvernieuwing weet Peter Hartkamp precies waar hij naar boort: de rijke bron dat kinderen, mits dat niet gesaboteerd wordt, van nature kunnen, willen en zullen leren.

Rob Martens (Ph.D.) is wetenschappelijk directeur aan het Expertisecentrum Beroepsonderwijs (ecbo), Open Universiteit te Maastricht.

“Binnen het huidige onderwijssysteem zijn de problemen van structurele aard. Er ligt niet alleen druk op het systeem zelf, maar ook op de docenten en leerlingen. De focus ligt niet langer op degene die binnen het onderwijs centraal moet staan; de leerling zelf met de individuele behoeftes.

Wanneer het systeem centraal staat in plaats van de leerling, is de betekenis van onderwijs niet meer passend. Er is dan sprake van dwang en drang om het systeem krampachtig in stand te houden, zonder te beseffen dat dit juist niet de kern is van het onderwijs.

In het gedwongen onderwijs voorbij laat Peter Hartkamp niet alleen zien tot wat voor dramatische effecten dit leidt. Er wordt ook inzichtelijk gemaakt dat het huidige onderwijssysteem is gebaseerd op een aantal onjuiste aannames die de kaders van het systeem vormen. Het loslaten van deze aannames en het afbreken van de kaders, is het begin van een radicale systeemverandering in het onderwijs. Het boek eindigt met een aantal bestaande voorbeelden van hoe het gekantelde onderwijs eruit kan zien. Centraal hierin staat het respect voor kinderen als volwaardige mensen, door ook binnen het onderwijs de rechten van het kind te realiseren”.

Jan Rotmans is Hoogleraar Transitiekunde aan de Erasmus University Rotterdam en internationale autoriteit op het gebied van transities & duurzaamheid. Hij is oprichter van Nederland Kantelt.

Ons huidige onderwijssystem heeft er geen vertrouwen in dat kinderen al de voor hun noodzakelijke kennis zelf kunnen leren. Regeringen geloven dat ze kinderen moeten dwingen om te leren wat zijzelf hebben besloten als noodzakelijk voor de toekomst, hoewel zij niet weten hoe die toekomst er uit zal zien. Maar we weten wel dat dwang leidt tot stress en faalangst, wat vervolgens kan leiden tot leerproblemen en aantasting van zelfvertrouwen. We weten ook dat een dergelijk klimaat niet bevorderlijk is voor creativiteit, innovatie en empathie, terwijl dit de belangrijkste zaken zijn om met een onzekere toekomst om te kunnen gaan.

In dit boek geeft Peter Hartkamp een vlijmscherpe analyse van de argumenten tegen het gedwongen onderwijs. Hij nodigt ons uit om na te denken over hoe scholen eruit kunnen zien als zij het VN verdrag van de Rechten van het Kind serieus zouden nemen. Op zich geen rare gedachte, omdat alle landen in de wereld dit verdrag hebben ondertekend.

Ik kan dit boek van harte en zonder terughoudendheid aanraden aan alle ouders, leerlingen, onderwijzers en politici die in hun hart weten dat er iets erg fout is met de toetst- en examenfabrieken die onze scholen geworden zijn. Het vertegenwoordigt een baken van hoop dat het anders kan.

Derry Hannam is gepensioneerd conrector en onderwijsinspecteur, adviseur van de Raad van Europa voor Education for Democratic Citizenship en vele NGO’s.

Having learnt from his own children the potential damage caused by coercive education, Peter Hartkamp (along with his wife Christel) embarked on a long journey in which they battled with the authorities to establish that children would learn all that they needed to know to become useful and independent citizens without being forced to spend up to 15 years being told what to learn.

Peter Hartkamp has reflected deeply on his experience, both as founder of a fully democratic school and his frustration with government authorities and concluded that at issue is the fundamental question of children’s rights. He convincingly demolishes the “eduspeak” view that children’s rights are somehow protected by coercing them to learn, so that children who resist learning are somehow deprived of their rights!

But Peter does not simply set out to criticise mainstream education. He presents a positive beacon for the future education of all children, one in which their education is unfettered; being in a democratic community they learn respect for others, learn what interests them and assume responsibility for their own lives.

Peter Hartkamp is one of my heroes. He has, for many years, been struggling to make truly democratic education--education that respects the dignity, humanity, intelligence, and amazing natural learning drives and capacities of children--legal in the Netherlands. In this book he pulls the rug from beneath the shaky intellectual edifices that have been constructed by defenders of the educational status quo, and we see them topple. Hartkamp is not a wishful-thinking sentimentalist; he's a clear-thinking realist, with an engineering background, who brings that clear thought to an analysis of how we have become culturally trapped by an ineffective, inhumane educational system and how we can escape that trap. I recommend this book to everyone who cares about children or about the future of humanity.

Peter Gray, research professor of developmental and evolutionary psychology at Boston College and author of Free to Learn: Why Releasing the Instinct to Play Will Make Our Children Happier, More Self-Reliant, and Better Students for Life.